Hoe herken ik een kind met een zwakker ontwikkeld relationeel netwerk?

Het relationele netwerk is het geheel aan kennis, ervaringen, beelden en verbanden dat een kind in zijn hoofd heeft opgeslagen. Alles wat hij meemaakt, leert of hoort, krijgt ergens een plekje in dat netwerk. Hoe meer verbindingen hij kan leggen tussen nieuwe informatie en wat hij al weet, hoe beter hij iets begrijpt en onthoudt.

Bij lezen of leren speelt dat netwerk een grote rol. Als een kind een tekst leest over een mol, dan helpt het als hij al weet wat graven is, hoe een tunnel werkt, en dat mollen niet boven de grond leven. Al die stukjes informatie vormen samen een web waaraan hij nieuwe kennis kan ophangen.

Woordenschat maakt daar onderdeel van uit, maar is nooit losstaand. Het gaat niet om het kennen van een woord als losse betekenis, maar om de verbindingen die het woord oproept. ‘Vulkaan’ is niet zomaar een moeilijk woord: het zegt pas echt iets als een kind het kan verbinden aan beelden van lava, bergen, gevaar, vuur of misschien een film die hij ooit zag.
Een goed ontwikkeld relationeel netwerk maakt het makkelijker om verbanden te leggen, hoofd- van bijzaken te onderscheiden en impliciete informatie te begrijpen. Dus als dat netwerk nog beperkt is, blijft het kind vaak hangen in losse feitjes zonder echt overzicht of diepgang.

Herkennen

• Een kind met een zwak ontwikkeld relationeel netwerk heeft hierdoor relatief veel moeite om nieuwe informatie ergens aan te verbinden. Hij  leest vaak alsof elke zin op zichzelf staat en onthoudt misschien losse feiten, maar ziet niet hoe die met elkaar verbonden zijn. Als hij een tekst leest over een ijsbeer op de Noordpool, blijft het bij “het ging over ijs… en een ijsbeer”. Hij mist het verband met klimaatverandering, of begrijpt niet waarom die foto bij de tekst staat.
• Ook kan het opvallen dat het kind moeite heeft met impliciete informatie. Als in een tekst staat dat iemand laat op straat loopt en een auto hoort naderen, bedenkt hij niet vanzelf dat dit spannend of gevaarlijk kan zijn.
• Woordenschat is een onderdeel van het relationele netwerk. Misschien heeft het kind een kleine woordenschat en weet het kind inhoudelijk weinig over de tekst. Een kind dat niet weet wat een zilvervisje is, zal daardoor meer moeite hebben om daarover een tekst te lezen. Maar misschien weet hij in principe wel veel over het onderwerp, maar te veel andere woorden – bijvoorbeeld “oorzaak”, “principe” of “uitbarsting” – mist om de tekst goed te kunnen begrijpen of te kunnen vertellen wat hij weet of las.
• Een kind met een zwakkere ontwikkeld relationeel netwerk vergeet sneller wat hij gelezen heeft, omdat hij het nergens kon vastmaken in zijn netwerk. Er is geen houvast, geen kapstok.

Dit zijn allemaal signalen dat het netwerk nog verbeterd moet worden. Met rijke ervaringen, veel taal, betekenisvolle verbanden en steeds weer oefenen met het leggen van logische, persoonlijke en contextuele verbindingen.

In LeesInzicht – van woorden naar wereld in het brein leg ik meer uit over het relationele netwerk en in de LeesInzicht cursussen komt het natuurlijk ook uitgebreid aan de orde.