Kinderen helpen

“Mijn meester leest samen met ons de tekst door en dan vertelt ze er wat over. Dat is op dinsdag. En op donderdag maken we dan de vragen.” Ik vraag nog even door, maar deze leerling uit groep 6 – die normaal gesproken heel precies en uitgebreid vertelt – komt niet verder dan dit.

Later die middag spreek ik een andere leerling uit groep 6. Ook hem stel ik de vraag: “Hoe gaat dat bij jullie op school, begrijpend lezen?” “Nou,” zegt hij, “meester zegt dat we altijd goed moeten kijken naar de titel en de plaatjes en daar moeten we dan over nadenken en praten. Dan gaan we de tekst stukje voor stukje lezen en dan vraagt hij steeds aan ons wat het allemaal met elkaar te maken heeft. Dan tekent meester op het bord een schema of wij moeten dat zelf in kleine groepjes doen.” “Zijn er altijd vragen bij de tekst?” “Nee, soms. Meestal gaan we gewoon erover praten. Als we dat zelf moeten doen, vind ik dat wel moeilijk! Maar meester helpt ons dan.”

Wat een verschil.

En dit verschil ís er dus. Niet in de toets. Niet altijd in de methode. Maar in wat de leerkracht op het moment zelf doet. Hoe je die tekst samen bekijkt, waar je kinderen op laat letten, welke vragen je stelt, wat je hardop voordoet, wat je opschrijft, en hoe je samen terugkijkt.

De ene leerling leert dat leesbegrip iets is dat je meet met vragen op donderdag. De ander leert dat het gaat om verbanden leggen tussen stukjes tekst, plaatjes en titel. Dat je een tekst actief moet benaderen en dat je daarover kunt praten en denken. Dat verschil ontstaat in de uitvoering. Niet in het plan, maar in het doen.

Actief lezen

Op het voortgezet onderwijs wordt het gemis aan actief lezen echt goed zichtbaar. Een van de problemen die ik zie (en velen met mij) is, dat het kinderen daar allerlei problemen oplevert: moeite met het goed lezen van opgaven, met het lezen van teksten bij de talen en ook bij het leren van vakken met veel tekst. Ze nemen de woorden wel op, maar denken niet na over wat ze precies betekenen, hoe de zinnen samenhangen of welke informatie echt belangrijk is. Daardoor begrijpen ze wel losse stukjes, maar verliezen ze het overzicht. Ook bij het maken van vragen zie je dat terug: ze zoeken naar woorden die lijken op de vraag, zonder echt te snappen wat er bedoeld wordt. Omdat ze nooit geleerd hebben om actief te lezen en hun begrip te controleren, hebben ze geen strategie om grip te krijgen op de inhoud.

Wat kun je als leerkracht doen?

• Werk niet toe naar het maken van de vragen, maar naar het begrijpen van de tekst zélf.

• Laat leerlingen ervaren wat het betekent om grip te krijgen op wat ze lezen. Dat kan bijvoorbeeld zo:

• Lees een alinea hardop en vertel wat je daarbij dacht. Benoem dat je een link legt met een eerder stukje, of dat je iets niet begreep en daarom even terugkeek.
• Stel tijdens het lezen open vragen: “Wat hoort hierbij?” “Wat bedoelt de schrijver hier?” “Wat denk je dat erna komt?”
• Gebruik een bord of flap om verbanden te tekenen. Laat zien hoe informatie samenhangt.
• Laat kinderen in tweetallen praten over wat ze denken dat belangrijk is in een stukje tekst.
• Oefen het ‘neuzen’: laat kinderen bewust naar de titel, afbeeldingen en de tekst kijken, zonder nog echt te lezen, en daar al voorspellingen over doen. Niet als ‘trucje’, maar als serieuze denkstap.
• En misschien wel het belangrijkste: doe dit steeds. Niet alleen bij de methode, maar ook bij teksten uit andere vakken.
• Waarom dit in álle vakken nodig is
• Veel kinderen leren leesstrategieën zoals voorspellen, vragen stellen of samenvatten alleen binnen het vak ‘begrijpend lezen’. Maar het echte begrip moet zich juist ontwikkelen bij álle teksten die kinderen tegenkomen. Niet alleen op dinsdag bij taal, maar ook als ze een uitleg lezen bij natuur, geschiedenis of rekenen.
• Juist daar zie je dat het vaak misgaat. Kinderen passen hun vaardigheden niet vanzelf toe in andere situaties. Ze herkennen bijvoorbeeld niet dat het helpt om verbanden te tekenen bij een biologietekst, terwijl ze dat eerder wel geoefend hebben bij een verhaal. Dat noemen we een gebrek aan transfer: ze hebben wel iets geleerd, maar zetten het niet in op een ander moment.
• Dat komt doordat veel kinderen nog onvoldoende getraind zijn in derived relational responding (drr). Daarmee bedoelen we het vermogen van het brein om relaties tussen dingen zelf af te leiden, ook als die niet letterlijk genoemd worden, en om die relaties flexibel toe te passen in nieuwe situaties. Een kind dat geleerd heeft hoe je een bepaalde som moet maken, moet het geleerde net iets kunnen aanpassen als de som nét anders is. En een kind dat heeft geoefend met oorzaak-gevolg in een verhaal, moet datzelfde verband kunnen herkennen in een uitleg over het ontstaan van de ijstijd.
• Drr is dus breder dan alleen verbanden in teksten leggen. Het is het vermogen om opgedane kennis te gebruiken in een andere vorm of context. En precies dáár wringt het vaak bij leesbegrip. Want als een kind leert om bij begrijpend lezen eerst naar de titel te kijken, maar dat nooit hoeft te doen bij een geschiedenisboek, dan leert het geen strategie, maar een lesgebonden handeling. De vaardigheid wordt niet overgedragen, omdat er geen bredere betekenis aan is gegeven.
• Daarom is het zo belangrijk dat we leesbegrip niet isoleren in een apart vak, maar verweven in alles wat kinderen lezen en leren. En dat we ze daarbij helpen om de onderliggende relaties te ontdekken: tussen woorden, tussen zinnen, tussen alinea’s, tussen teksten en tussen situaties. Want pas als kinderen leren hoe je informatie met elkaar in verband kunt brengen en wanneer je dat moet doen, worden ze zelfstandig in hun denken. En pas dan krijgen ze grip op wat ze lezen – in welk vak dan ook.

Wil je hiermee aan de slag? In mijn LeesInzicht inspiratieboeken werk ik dit soort aanpakken concreet uit – met veel voorbeelden, zonder trucjes, en juist gericht op het samen doen. Want dat is waar het verschil gemaakt wordt. En in LeesInzicht – van woorden naar wereld in het brein leg ik nog veel meer uit over de belangrijkste achtergronden van de LeesInzicht aanpak en waarom dit werkt (tot 1 april 2025 nog voor de introductieprijs te bestellen!)